Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն (ԽԱՊԿ) 2023թ․ օգոստոսի 1-ից դեկտեմբերի 31-ը անցկացրել է ընդդեմ ԶԼՄ-ների և լրագրողների դատական գործերի մշտադիտարկում։ Ուսումնասիրվել են դատարաններ ներկայացված հայցերը, դրանց վերաբերյալ պատասխանողների առարկությունները, գործերի քննության ընթացքը, կայացված վճիռները և որոշումները: Ամփոփված արդյունքների, այդ թվում՝ վիճակագրական տվյալների հիման վրա կատարվել է վերլուծություն և պատրաստվել է սույն զեկույցը[1]: Սա ԽԱՊԿ-ի չորրորդ նման հետազոտությունն է։ Այս անգամ մշտադիտարկման առարկան 2022 և 2023 թվականներին լրատվամիջոցների և լրագրողների դեմ հարուցված դատական գործերն են՝ վիրավորանքի և զրպարտության հիմքով: Վերլուծվել են նաև 2021 թվականին վարույթ ընդունված այն գործերը, որոնց վերաբերյալ վճիռներ են կայացվել 2023-ին։
Մոնիտորինգի շարունակականությունը կարևոր է՝ պարզելու, թե ինչ միտումներ են նկատվում դատական պրակտիկայում և թե ինչ ազդեցություն են ունենում իշխանության կողմից վերջին տարիներին հայտարարված լայնածավալ դատական բարեփոխումները լրագրողներին և լրատվամիջոցներին առնչվող դատական գործերի վրա:
Տվյալ հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե դատարանները վիրավորանքի ու զրպարտության առնչությամբ վեճերը քննելիս, դրանց վերաբերյալ վճիռներ ու որոշումներ կայացնելիս որքանով են հետևում ԶԼՄ-ների գործունեությունը կարգավորող օրենսդրությանը, միջազգային կոնվենցիաներին, Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի, ՀՀ Սահմանադրական և Վճռաբեկ դատարանների ակտերին: Նույնանման փաստերով գործերի միատեսակ իրավական մեկնաբանությունները կանխատեսելի արդարադատության կարևոր ցուցիչներից է, ուստի այն ևս մոնիտորինգն իրականացնող խմբի ուշադրության կենտրոնում է եղել․ բացահայտվել են դեպքեր, երբ դատարանները նույն օրենքի դրույթներին տվել են տարբեր մեկնաբանություններ:
ԶԼՄ-ների և լրագրողների անկախ գործունեությունը կարևոր նշանակություն ունի ժողովրդավարական հասարակարգում, հետևաբար սույն հետազոտությամբ հարց է բարձրացվում՝ արդյո՞ք դատարանները հաշվի են առնում նրանց առաքելությունը, խոսքի ազատության չափանիշները և դրա հանրային շահը:
Որոշ գործեր վերլուծելիս վկայակոչվել են «Տեղեկատվական վեճերի խորհուրդ» նախաձեռնության փորձագիտական եզրակացություններն ու կարծիքները:
Հետազոտության ընթացքում դատական գործերի վերլուծությունն իրականացվել է հետևյալ բովանդակային և դատավարական չափանիշներով.
- տեղեկատվության արատավորող բնույթ
- փաստերի և գնահատող դատողությունների տարանջատում
- գույքային և ոչ գույքային փոխհատուցում
- պատշաճ պատասխանողի խնդիր
- դատական ակտերի պատճառաբանություններ
- հայցի ապահովման միջոցի կիրառում
- դատական ծախսեր (պետական տուրքի չափ, փաստաբանի վարձատրություն և այլն)
Ընդդեմ լրագրողների ու լրատվամիջոցների դատական գործերի մշտադիտարկումները կարևոր նշանակություն ունեն նախևառաջ խոսքի ազատության հնարավոր սահմանափակումների իրավաչափությունը և համաչափությունը գնահատելու, առկա խնդիրները վերհանելու, դրանք հասցեագրելու, ինչպես նաև լուծումներ առաջարկելու և դատական պրակտիկան բարելավելու համար: Հետազոտությունը, որի արդյունքները ներկայացնում ենք ստորև, հետապնդել է հենց այդ նպատակը։
ԶԵԿՈՒՅՑՆ ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ՝ ԱՅՍՏԵՂ
ԴԱՏԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐԸ՝ ԱՅՍՏԵՂ ԵՎ ԱՅՍՏԵՂ
[1] Զեկույցը պատրաստվել է Կանադայի կառավարության Տեղական նախաձեռնությունների հիմնադրամի աջակցությամբ իրականացվող ծրագրի շրջանակներում։
Փաստաթղթում տեղ գտած տեղեկությունները, կարծիքներն ու գնահատականները Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեինն են և կարող են չհամընկնել Կանադայի կառավարության տեսակետների և դիրքորոշումների հետ։
